Adaya saklanarak kendisini dışardan kopartmaya çalışan, adalar da geçen kitaplar için de şunu rahatlıkla söyleyebiliriz; ada “dışarısı olmayan”dır, ama ada zaten bu bağıntı üzerinden dışarısıyla arasında bir tanımsal ilişkiye sahiptir. O zaman dışarıdaki tüm değişiklikler bu bağ üzerinden adayı etkileyecek, adanın ne’liğini yeniden belirleyecektir. Adalara sığınan kitaplar da kaçtıklarından saklanamayacaklar, dışarısıyla ilişkide kalacaklardır. Her şeyden öte kendisini ada olarak görebilecek kitabın okurları zaten dışardadır ve her okur, kitabı zihninde yeniden kendince üretirken dışarısı-içerisi ayrımını ortadan kaldıracaktır.

Üçüncü dalga feminizm ise farklılıkları öne çıkartıp, mutlak eşitlikten uzaklaştı ve kimliklere dair bir duyarlılıkla feminizmin kapsayıcılığı genişletme yoluna gitti – burada JK Rowling’in kulakları bolca çınlayabilir. Mart ayında Kararsız Okur’da 8 Mart Dünya Kadınlar gününü de düşünerek edebiyat ile feminizm arasındaki ilişkiyi ve feminizmin edebi araçlarını hatırlamak istedik.

Edebiyatta ikilileri üç kategoride inceleyebiliriz; ben ve ikiz öteki (doppelgänger*; eşruh- çiftlilik, eş insan) üzerinden kurulan ikililer, ben ve ben’e benzemeyen öteki üzerinden kurulan ikililer ve postmodernizmin roman formunu kökünden koparmasıyla başkalaşan ve parodi mahiyetinde üst üste yığılan “üst ikililer”…

Bu ay sabitfikir edebi sofralara yüzünü dönünce, KarasızOkur’a kocaman bir edebi sofra kuralım istedik ve davetli tüm yazarlardan da en sevdikleri yemekleri getirmelerini rica ettik. Victor Hugo’nun çiğ yumurtalarını görmezden gelebilirsek harika bir sofra oldu: Cevat Şakir ülkeye ilk kez getirdiği greyfurt ağacından içi kırmızı dışı güneş greyfurtlarıyla geldi, Sylvia Plath meşhur domates pastasıyla; Sartre siperde bile vazgeçemediği tahin helvasını getirdi, Gabo yahni yapmış…

İkinci yeniciler

“Küçüklüğünde babası ona siyahilerin köle gemilerinde getirildiklerinden dolayı suyu sevmediklerini söylemişti. Siyahi bir adam ne diye yüzmek isteyecekti ki? Okyanusun dibi zaten siyahilerle kaplıydı.” - Yaa Gyasi, Yalnız Ağaçların Şarkısı

Tsvetayeva “ben sadece tezatlarla ilerleyebilirim“ derken Rusya’nın ona sunduğu – kendi sonunu da getirecek tehlikeli- yakıtın farkındaydı bence…

Antik Yunan’da Platon’un ideal toplumunda yönetici erk "mükemmel zihin-mükemmel beden-temiz soylu" filozof krallara bırakılmışken bu defa yönetim "sağlam kafa- sağlam vücut – temiz kanlı(!)" Avrupa kentsoylusuna aitti. Yeni toplumun (ve halk ordularının) sağlam vücut ayağı için spor/beden eğitimi gerekliydi.

1956-2021

17. yüzyılda yaşamış ve korkunç bir iç savaşa şahit olmuş İngiliz Filozof Thomas Hobbes’un hiçbir devlet örgütlenmesinin ve dolayısıyla kanun ve yaptırımın olmadığı “doğa durumu”nu yalnız, fakir, iğrenç, vahşi bulması şaşırtıcı değil. Güç mücadeleleri arasında kıyılan toplumu gördükçe, gücün toplum tarafından bir sözleşmeyle mutlak biçimde devredileceği bir devlet fikrine meyletmesinin altında da bu iç savaş tecrübesi yatar.

Antik Yunan’da dönemin baskın görüşüne göre zaman, oluş ve bozuluşa tabi varolanlar kümesine dâhil edilirken, varlık değişmeyen olarak idealize edilmişti. “Ex nihilo nihil fit” (varolan hiçbir şeyin yok olmaz yok olanın da varlığa gelemez) görüşü değişime alan açan bir döngüselliği zorunlu kılmaktaydı. Ortaçağ’da bu döngüsel zaman anlayışı yerini çizgisel zaman anlayışına bıraktı.

Modernite; hukuk, eğitim ve tıp gibi alanları kendi yapısı içinde baştan düşünme sürecinde yeni hapishaneler, hastaneler ve ilk-orta düzey eğitim kurumları gibi kurumlar kurdu ve bunlara modern paradigmayı topluma yerleştirme ve sürdürülebilirliğini sağlama gibi görevler tahsis etti. Rasyonel-olmayanların kamusal alandan temizliği için bu kurumlar -ve eşlik eden kurallar- ayrı ayrı araçlar olarak işlevsellik gösterdiler: Uyumsuzları sokaktan ve yeni modernleşen toplumla ilişkiden kopartmak/temizlemek için yeni bir hukuk ve hapishane sistemi gerekti; bunun yanında modern üretim sisteminin fiziksel ya da zihinsel nedenlerle kullanmayacağı bireyleri normal dışı ilan edilebilmesi - modern bireye davrandığından farklı biçimde davranabilmesine olanak sağlayacak – tabii deneyselcilikle de uyumlu bir bakışla tıp kurumlarını oluşturdu.

Bu geç kalmışlık endişesinin pek yaşı da yok, ancak yine de yaş ilerledikçe bir kesifleşmeden de söz edilebilir. Şimdi şimdi, modernitenin tek başına hükmünün gerilediği günümüzde, bilmek karşısına farkındalık ve uzmanlık karşısında -Bergsoncu bir sezginin fonksiyonu olarak- bilgelik yeniden karşı ağırlıklar olarak tekrardan belirginleşmeye başladılar. Disiplinler-arası bakışın yükselmesi ile de bireylerin rotalarından sapmalarına, ray değiştirmelerine bir nebze olsun daha uygun bir ortam oluşmaya başladı.

sabitfikir Nisan 2021

Freud, zihni bilinç, ön bilinç ve bilinçdışı kuvvetlerin bir mücadele alanı olarak yeniden kurdu, benliğin tekliği fikrinden kurtulup bireyin ve zihnin çok parçalılığını ortaya koydu. Freud’un Kopernik Devrimi insan zihninde bilinçdışının keşfidir. Travmaların, korkuların, çatışmaların, askıda kalan sorunların biriktiği, bilincin ulaşamadığı bir alan olarak bilinçdışı, bilincin zihin üzerindeki hegemonyasına son verdi.

sabitfikir Mart 2021

Göçmen yazarların ilk bakışta görülen sınırlılıkları, anadilini kullanan yerel yazarların kurallara olan bağlılığıyla kireçlenmiş edebiyat atmosferine ve daha önemlisi dile, bükülebilir eklemler ekledi, büyümeye hazır taze filizler çıkarttı; bir kaçış çizgisi üretti. Göçmenler içine girdikleri kültürün diline, canlılık verdi, dil kendi yağıyla kavrulurken hayal bile edemeyeceği bir zenginliğe ulaşma imkanı sundu.

sabitfikir Şubat 2021

“Hayatta telafi edemeyeceğimiz şeyler vardır; on beş yaşında evden kaçmamış olmak gibi.” – Walter Benjamin

sabitfikir Ocak 2021

Modern edebiyatla, geleneksel roman yapısı bozulur, konvansiyonlar terk edilir; kendine özgü diller, üsluplar ve tarzlar gelişir. Nedensellik zincirleri kırılır; güvenilmez anlatıcı ortaya çıkar. Görelilik kuramının da yükselmesiyle evrensel zaman kaybolur yerini Bergsoncu psikolojik zaman algısı alır.

sabitfikir Aralık 2020

20. yy. boyu derinleşen uzmanlaşma, casus edebiyatındaki karakterlerin de uzmanlaşmasına kapı araladı ve casus edebiyatının diğer güncel popüler türleri – süper kahramanlar gibi- etkilemesine olanak sağladı.

sabitfikir Kasım 2020

Ursula evreni; Le Guin’in etkilendiği yazarlar, düşünürler, kitaplar; Le Guin’den etkilenmiş yazarlar, Le Guin seçkisi…

“Kitabı hayata okur getirir.”

sabitfikir Ekim 2020

Japonya’da sadece şiir, romans ya da roman gibi dünyanın her yerinde önem atfedilen türlerin değil, dünyanın diğer köşelerinde tarihsel olarak çoğunlukla tepeden bakılan gezi yazıları, günceler, deneme gibi türlerin de tarihsel olarak saygı gördüğünü, entelektüel çevrelerde üretilip tüketildiği biliyoruz. Bu birikim ve perspektifle beraber, Japon edebiyatının tarihsel çeşitliliği düşünüldüğünde Japonya’nın günümüzde edebi ve sanatsal bir sıklet merkezi olması şaşırtıcı değil.

sabitfikir Eylül 2020